خطای 601 در SQL Server

خطای 601 در SQL Server: راهنمای جامع رفع مشکلات فضای دیسک و مجوزها برای فایل‌های پشتیبان و پایگاه داده

خطای 601 در SQL Server یکی از رایج‌ترین و در عین حال حیاتی‌ترین خطاهایی است که مدیران پایگاه داده (DBA) و توسعه‌دهندگان ممکن است با آن مواجه شوند. این خطا به طور مستقیم به عدم توانایی SQL Server برای ایجاد یا شروع یک عملیات مرتبط با فایل‌های پشتیبان (backup) یا فایل‌های پایگاه داده (DB file) اشاره دارد. متن توصیفی این خطا به وضوح دو دلیل اصلی را مشخص می‌کند: “Could not create or start a backup or DB file – insufficient disk space or permission” (عدم توانایی در ایجاد یا شروع یک فایل پشتیبان یا فایل پایگاه داده – فضای دیسک ناکافی یا مجوزهای دسترسی). درک عمیق این خطا، علل آن و راهکارهای جامع برای رفع آن برای حفظ پایداری و عملکرد بهینه سیستم‌های SQL Server حیاتی است.

هنگامی که این خطا رخ می‌دهد، عملیاتی مانند پشتیبان‌گیری از پایگاه داده، بازیابی یک پشتیبان (restore)، ایجاد یک پایگاه داده جدید، یا حتی افزایش خودکار حجم فایل‌های موجود پایگاه داده (autogrow) با شکست مواجه می‌شود. این شکست می‌تواند منجر به از دست رفتن داده‌ها، عدم دسترسی به سرویس‌ها یا از کار افتادن کامل سیستم شود. بنابراین، شناسایی سریع علت و اعمال راه‌حل مناسب، از اهمیت بالایی برخوردار است.

علل اصلی خطای 601: فضای دیسک و مجوزها

همانطور که در توصیف خطا ذکر شده است، دو عامل اصلی منجر به خطای 601 می‌شوند: کمبود فضای دیسک و مشکلات مربوط به مجوزهای دسترسی. هر یک از این عوامل می‌توانند به تنهایی یا در ترکیب با یکدیگر باعث بروز این مشکل شوند.

کمبود فضای دیسک (Insufficient Disk Space)

یکی از متداول‌ترین دلایل بروز خطای 601، عدم وجود فضای کافی بر روی دیسک است. این کمبود فضا می‌تواند در مکان‌های مختلفی رخ دهد که هر یک به نوبه خود بر عملیات SQL Server تأثیر می‌گذارند:

درایو حاوی فایل‌های داده (Data Files – .mdf, .ndf): اگر درایوی که فایل‌های داده اصلی (.mdf) یا فایل‌های داده ثانویه (.ndf) پایگاه داده در آن قرار دارند، فضای کافی نداشته باشد، SQL Server نمی‌تواند فایل‌های جدید ایجاد کند یا فایل‌های موجود را گسترش دهد (autogrow). این اتفاق معمولاً هنگام افزایش حجم داده‌ها در جداول یا ایجاد اشیاء جدید رخ می‌دهد.
درایو حاوی فایل‌های لاگ (Log Files – .ldf): فایل‌های لاگ تراکنش (.ldf) برای ثبت تمام تغییرات اعمال شده بر روی پایگاه داده استفاده می‌شوند. اگر فایل لاگ نتواند به دلیل کمبود فضا گسترش یابد، هرگونه تراکنش جدید با شکست مواجه شده و خطای 601 صادر می‌شود. این مشکل به خصوص در پایگاه داده‌های با حجم تراکنش بالا و مدل ریکاوری Full، در صورت عدم پشتیبان‌گیری منظم از لاگ‌ها، شایع است.
درایو مقصد فایل‌های پشتیبان (Backup Destination): هنگامی که عملیات پشتیبان‌گیری از پایگاه داده انجام می‌شود، اگر درایو مقصد که فایل پشتیبان (.bak یا .trn) باید در آن ذخیره شود، فضای کافی نداشته باشد، عملیات پشتیبان‌گیری با خطای 601 مواجه می‌شود. این مورد در مورد پشتیبان‌گیری‌های کامل (Full Backup)، تفاضلی (Differential Backup) و لاگ تراکنش (Transaction Log Backup) صادق است.
درایو حاوی TempDB: پایگاه داده TempDB یک منبع سیستمی حیاتی است که برای نگهداری اشیاء موقت، مرتب‌سازی‌ها، هش‌تیبل‌ها و سایر عملیات داخلی SQL Server استفاده می‌شود. اگر TempDB نتواند به دلیل کمبود فضا در درایو خود گسترش یابد، بسیاری از کوئری‌ها و عملیات با شکست مواجه شده و می‌توانند منجر به خطای 601 شوند، به خصوص اگر عملیات جاری شامل ایجاد فایل‌های موقت باشد.

مشکلات مجوزهای دسترسی (Permission Issues)

دومین دلیل اصلی برای خطای 601، عدم وجود مجوزهای کافی برای اکانت سرویس SQL Server برای دسترسی به مسیرهای فایل مربوطه است. SQL Server تحت یک اکانت ویندوزی خاص (SQL Server Service Account) اجرا می‌شود و این اکانت باید مجوزهای لازم برای خواندن، نوشتن و تغییر (Read, Write, Modify) را در مسیرهای دیسک مربوطه داشته باشد.

مجوزهای پوشه‌های فایل‌های داده و لاگ: اکانت سرویس SQL Server باید مجوزهای Full Control یا حداقل Read, Write, Modify را بر روی پوشه‌هایی که فایل‌های .mdf، .ndf و .ldf در آن قرار دارند، داشته باشد. اگر این مجوزها به درستی تنظیم نشده باشند، SQL Server نمی‌تواند فایل‌های پایگاه داده را ایجاد کند یا تغییر دهد.
مجوزهای پوشه مقصد پشتیبان‌گیری: به طور مشابه، اکانت سرویس SQL Server باید مجوزهای کافی برای نوشتن فایل در پوشه مقصدی که فایل‌های پشتیبان در آن ذخیره می‌شوند، داشته باشد. این مشکل به خصوص زمانی رخ می‌دهد که پوشه مقصد بر روی یک درایو شبکه (network share) یا یک درایو جدید قرار دارد که مجوزهای پیش‌فرض ویندوز را ندارد.
مجوزهای TempDB: پوشه‌های حاوی فایل‌های TempDB نیز نیاز به مجوزهای مناسب برای اکانت سرویس SQL Server دارند تا این پایگاه داده بتواند به درستی کار کرده و گسترش یابد.
تغییرات در سیاست‌های امنیتی: گاهی اوقات، تغییرات در سیاست‌های امنیتی گروهی (Group Policy) یا تغییرات دستی در مجوزهای NTFS می‌توانند منجر به سلب دسترسی اکانت سرویس SQL Server از مسیرهای حیاتی شوند و در نتیجه خطای 601 را به همراه داشته باشند.

راهکارهای عملی رفع خطای 601 در SQL Server

برای رفع خطای 601، لازم است هر دو عامل اصلی (فضای دیسک و مجوزها) به دقت بررسی و اصلاح شوند. در ادامه، راهکارهای عملی و مرحله‌ای برای رفع این خطا ارائه می‌شود.

1. بررسی و مدیریت فضای دیسک

اولین گام، اطمینان از وجود فضای دیسک کافی در تمامی درایوهای مرتبط است.

شناسایی درایوهای مرتبط:
ابتدا باید مسیرهای فیزیکی فایل‌های پایگاه داده (داده و لاگ) و مسیر پیش‌فرض پشتیبان‌گیری را شناسایی کنید. می‌توانید از کوئری زیر برای یافتن مسیر فایل‌های داده و لاگ استفاده کنید:
```
SELECT
    name AS LogicalFileName,
    physical_name AS PhysicalPath,
    CAST((size * 8.0 / 1024) AS DECIMAL(10, 2)) AS CurrentSizeMB,
    CAST((max_size * 8.0 / 1024) AS DECIMAL(10, 2)) AS MaxSizeMB,
    is_percent_growth
FROM
    sys.database_files;
```
این کوئری اطلاعاتی در مورد نام منطقی فایل، مسیر فیزیکی، حجم فعلی بر حسب مگابایت، حداکثر حجم مجاز و تنظیمات گسترش خودکار (growth) را نمایش می‌دهد. با بررسی PhysicalPath می‌توانید درایوهای مربوطه را شناسایی کنید. برای مسیر TempDB نیز همین کوئری را در context پایگاه داده tempdb اجرا کنید.

همچنین، مسیر پیش‌فرض پشتیبان‌گیری را از تنظیمات سرور یا اسکریپت پشتیبان‌گیری خود بررسی کنید.
بررسی فضای خالی دیسک سیستم عامل:
با استفاده از Windows Explorer، وضعیت فضای خالی درایوهای شناسایی شده (درایوهای حاوی فایل‌های داده، لاگ، TempDB و مقصد پشتیبان‌گیری) را بررسی کنید. به سادگی می‌توانید روی درایو راست کلیک کرده و Properties را انتخاب کنید.

راه دیگر، استفاده از دستور `fsutil` در Command Prompt (به عنوان Administrator) است:
```
fsutil volume diskfree C:
```
عبارت `C:` را با حرف درایو مورد نظر جایگزین کنید. این دستور اطلاعات دقیقی از فضای خالی، فضای اشغال شده و کل فضای دیسک ارائه می‌دهد.
آزادسازی فضا:
اگر فضای دیسک ناکافی است، اقدامات زیر را برای آزاد کردن فضا انجام دهید:
- حذف پشتیبان‌گیری‌های قدیمی: فایل‌های پشتیبان قدیمی و منسوخ شده را از درایوهای ذخیره‌سازی حذف کنید. این یک روش بسیار مؤثر برای آزاد کردن حجم زیادی از فضا است.
- حذف فایل‌های موقت و غیرضروری: فایل‌های موقت سیستم عامل، کش‌های برنامه‌ها و سایر فایل‌های غیرضروری را که فضای دیسک را اشغال کرده‌اند، پاک کنید.
- انتقال فایل‌های پشتیبان: فایل‌های پشتیبان فعلی را به یک درایو دیگر با فضای بیشتر یا به یک حافظه خارجی منتقل کنید.
- کوچک کردن فایل‌های لاگ (Shrink Log Files): اگر فایل لاگ تراکنش بسیار بزرگ شده است و فضای زیادی را اشغال کرده، می‌توانید آن را کوچک کنید. این کار پس از پشتیبان‌گیری از لاگ تراکنش امکان‌پذیر است. توجه داشته باشید که کوچک کردن لاگ‌ها به صورت مکرر می‌تواند منجر به fragmentation و کاهش عملکرد شود، لذا این کار باید با احتیاط و در صورت لزوم انجام شود. برای انجام این کار:
  ابتدا از لاگ تراکنش پشتیبان بگیرید تا space برای استفاده مجدد علامت‌گذاری شود:
```
BACKUP LOG YourDatabaseName TO DISK = N'C:\Backup\YourDatabaseName_Log.trn' WITH NOFORMAT, NOINIT, NAME = N'YourDatabaseName-Transaction Log Backup', SKIP, NOREWIND, NOUNLOAD, STATS = 10;
```
  سپس فایل لاگ را کوچک کنید:
```
DBCC SHRINKFILE (N'YourDatabaseName_log', 1024); -- Shrinks log file to 1024 MB (adjust target size as needed)
```
  YourDatabaseName_log را با نام منطقی فایل لاگ خود و YourDatabaseName را با نام پایگاه داده خود جایگزین کنید.
- کوچک کردن فایل‌های داده (Shrink Data Files): کوچک کردن فایل‌های داده توصیه نمی‌شود مگر اینکه فضای اشغال شده بسیار زیاد باشد و به طور مداوم مورد استفاده قرار نگیرد، زیرا می‌تواند منجر به fragmentation شدید و کاهش عملکرد شود. در صورت اضطرار می‌توانید از دستور زیر استفاده کنید:
```
DBCC SHRINKDATABASE (N'YourDatabaseName', 10); -- Shrinks database by 10% (adjust percentage as needed)
DBCC SHRINKFILE (N'YourDatabaseName_data', 1024); -- Shrinks data file to 1024 MB (adjust target size as needed)
```
  YourDatabaseName_data را با نام منطقی فایل داده خود جایگزین کنید.
- افزایش فضای دیسک: اگر امکان‌پذیر است، فضای دیسک سرور را از طریق افزودن دیسک جدید یا افزایش حجم درایوهای موجود در محیط‌های مجازی (مانند VMware, Hyper-V) افزایش دهید.

2. بررسی و تنظیم مجوزهای دسترسی

گام دوم و حیاتی، اطمینان از وجود مجوزهای صحیح برای اکانت سرویس SQL Server در مسیرهای فیزیکی فایل‌ها است.

شناسایی اکانت سرویس SQL Server:
ابتدا باید اکانت ویندوزی که سرویس SQL Server تحت آن اجرا می‌شود را شناسایی کنید. این کار را می‌توانید از طریق SQL Server Configuration Manager انجام دهید. در بخش SQL Server Services، روی SQL Server (MSSQLSERVER) راست کلیک کرده و Properties را انتخاب کنید. در تب Log On، اکانت سرویس را مشاهده خواهید کرد (مثلاً `NT Service\MSSQLSERVER`، `Local System`، یا یک اکانت دامینی مانند `DOMAIN\SQLServiceAccount`).
بررسی و اعطای مجوزهای NTFS:
برای هر یک از پوشه‌هایی که در مرحله ۱ (بررسی فضای دیسک) شناسایی کردید (محل فایل‌های داده، لاگ، TempDB و مقصد پشتیبان‌گیری):
- در Windows Explorer، روی پوشه مورد نظر راست کلیک کرده و Properties را انتخاب کنید.
- به تب Security بروید.
- روی دکمه Edit کلیک کنید.
- روی دکمه Add کلیک کرده و اکانت سرویس SQL Server را اضافه کنید. اگر از `NT Service\MSSQLSERVER` استفاده می‌کنید، ممکن است لازم باشد آن را به صورت `NT Service\MSSQL$INSTANCENAME` برای نام‌گذاری شده و `NT Service\MSSQLSERVER` برای پیش‌فرض وارد کنید و سپس از Check Names استفاده کنید. در برخی موارد، گروه‌های built-in مانند `SQLServerMSSQLUser$$` نیز می‌توانند استفاده شوند.
- برای اکانت سرویس، مجوزهای “Full control” (کنترل کامل) را اعطا کنید. حداقل مجوز مورد نیاز “Modify” (تغییر) است که شامل Read, Write و Execute می‌شود. برای اطمینان و جلوگیری از مشکلات آتی، “Full control” توصیه می‌شود، به خصوص برای پوشه‌های داده و لاگ.
- روی OK کلیک کنید تا تغییرات اعمال شوند. اطمینان حاصل کنید که این مجوزها به طور بازگشتی به تمامی زیرپوشه‌ها و فایل‌ها اعمال می‌شوند.
نکته مهم در مورد Network Shares (درایوهای شبکه): اگر فایل‌های پشتیبان را در یک مسیر شبکه ذخیره می‌کنید (مثلاً `\\YourServer\ShareFolder`)، علاوه بر مجوزهای NTFS در پوشه شبکه، باید اطمینان حاصل کنید که اکانت سرویس SQL Server دارای مجوزهای لازم در سطح Share نیز هست. این معمولاً به معنای اعطای مجوز Full Control به اکانت سرویس بر روی Share است. همچنین، اگر SQL Server از یک اکانت Local System اجرا می‌شود، هنگام دسترسی به Network Share، از اکانت کامپیوتر (Computer Account) استفاده می‌کند (مثلاً `DOMAIN\YourServerName$`). در این صورت باید به اکانت کامپیوتر مجوزهای لازم را در Share و NTFS بدهید.

3. بررسی سایر عوامل و راهکارهای تکمیلی

علاوه بر دو عامل اصلی، موارد دیگری نیز می‌توانند در بروز خطای 601 نقش داشته باشند یا به تشخیص و رفع آن کمک کنند.

بررسی لاگ خطای SQL Server و Event Viewer ویندوز:
همیشه پس از مواجهه با یک خطا، لاگ خطای SQL Server (SQL Server Error Log) و Event Viewer ویندوز (به خصوص بخش Application و System) را بررسی کنید. این لاگ‌ها می‌توانند اطلاعات جزئی‌تری در مورد علت دقیق خطا، مانند نام فایل خاصی که عملیات روی آن با شکست مواجه شده، یا جزئیات بیشتر در مورد خطای سیستم عامل، ارائه دهند. این اطلاعات می‌توانند به سرعت شما را به سمت ریشه مشکل هدایت کنند.

برای مشاهده لاگ خطای SQL Server از طریق SSMS:
```
EXEC xp_readerrorlog;
```
این دستور به شما اجازه می‌دهد تا محتویات لاگ خطای SQL Server را مشاهده کنید. همچنین می‌توانید آن را به صورت گرافیکی از SQL Server Management Studio (SSMS) > Management > SQL Server Logs بررسی کنید.
تداخل آنتی‌ویروس:
گاهی اوقات، نرم‌افزارهای آنتی‌ویروس می‌توانند فایل‌های SQL Server را اسکن کرده و دسترسی SQL Server به آن‌ها را مسدود کنند. اطمینان حاصل کنید که پوشه‌های حاوی فایل‌های داده، لاگ، TempDB و مقصد پشتیبان‌گیری در لیست استثنائات (exclusions) نرم‌افزار آنتی‌ویروس قرار گرفته‌اند.
بررسی Disk Quotas (سهمیه دیسک):
در برخی محیط‌ها، سهمیه‌های دیسک (Disk Quotas) برای کاربران یا گروه‌ها اعمال می‌شود که می‌تواند فضای قابل استفاده را محدود کند، حتی اگر فضای کلی دیسک کافی باشد. اطمینان حاصل کنید که اکانت سرویس SQL Server تحت تأثیر هیچ سهمیه دیسکی قرار نگرفته باشد.
Restart کردن سرویس SQL Server:
در موارد نادر، restart کردن سرویس SQL Server می‌تواند برخی مشکلات موقتی مربوط به handles فایل یا caching را برطرف کند، هرچند این یک راه‌حل مستقیم برای کمبود فضا یا مجوز نیست. این کار را فقط پس از بررسی راه‌حل‌های اصلی و در صورت عدم وجود راهکار دیگر انجام دهید.
بررسی سلامت دیسک:
اگر هیچ یک از راه‌حل‌های بالا کارساز نبود، ممکن است مشکل از سلامت فیزیکی یا منطقی دیسک باشد. ابزارهایی مانند `chkdsk` در ویندوز می‌توانند برای بررسی و رفع خطاهای دیسک مورد استفاده قرار گیرند. (این کار نیاز به Downtime دارد)
```
chkdsk C: /f /r
```
دستور `chkdsk` با سوئیچ `f/` خطاها را برطرف می‌کند و با سوئیچ `r/` سکتورهای بد را پیدا کرده و اطلاعات قابل خواندن را بازیابی می‌کند. `C:` را با درایو مورد نظر جایگزین کنید. این عملیات ممکن است نیاز به راه‌اندازی مجدد سیستم داشته باشد.

با رعایت این نکات و انجام گام‌های ذکر شده، می‌توانید به طور مؤثر خطای 601 در SQL Server را تشخیص داده و رفع کنید. همواره به یاد داشته باشید که پیشگیری بهتر از درمان است؛ نظارت منظم بر فضای دیسک و اطمینان از تنظیم صحیح مجوزها می‌تواند از بروز بسیاری از این گونه مشکلات جلوگیری کند.

“`

خطای 601 در SQL Server